Borsada devre kesici nedir? VBTS çeşitleri nelerdir?

Borsada devre kesici nedir? VBTS çeşitleri nelerdir? devre kesici, borsalarda ani ve aşırı fiyat dalgalanmalarını kontrol altına almak için kullanılan otomatik bir mekanizmadır. Piyasa veya belirli bir menkul kıymette fiyatlar önceden belirlenmiş kritik seviyelere ulaştığında, devre kesici devreye girer ve alım-satım işlemleri geçici olarak durdurulur. Bu sayede piyasa katılımcılarının panik yapması engellenir, fiyat istikrarı sağlanır ve daha rasyonel kararlar alınmasına imkan tanınır.

Devre Kesici Neden Uygulanır?

Piyasalarda ani düşüşler ya da aşırı volatilite, yatırımcıların hızlı ve duygusal tepkiler vermesine yol açabilir. Bu da piyasalarda spekülatif hareketlerin artmasına, fiyatların gerçek değerinden uzaklaşmasına ve finansal istikrarsızlığa sebep olur. Devre kesici uygulaması, bu riskleri azaltmak ve piyasanın sağlıklı işleyişini korumak amacıyla geliştirilmiştir.

Devre Kesici Nasıl Çalışır?

Devre kesici, belirlenen fiyat düşüş veya artış seviyelerine ulaşıldığında otomatik olarak devreye girer. İşlemler geçici olarak durdurulur ve piyasa katılımcılarına durumu değerlendirme, yeni bilgiler ışığında karar verme fırsatı tanınır. Belli bir süre sonra, işlemler ya yeniden normal sürekli işlem sistemine geçer ya da tek fiyat yöntemiyle fiyat belirlenip, eşleşme gerçekleştirilir. Bu sistem sayesinde piyasa aşırı dalgalanmalardan korunur.

Devre Kesici Uygulamalarına Örnekler

ABD’de Devre Kesici
ABD’de devre kesici sistemi, ilk olarak 1987 Kara Pazartesi sonrası oluşturulmuş, fakat 2010 Flash Crash sonrası yenilenmiştir.

• %7 ve %13’lük düşüşlerde 15 dakika işlem durdurulur.

• %20’lik düşüşte işlemler gün sonuna kadar durur.

Borsa İstanbul’da Devre Kesici
Türkiye’de Borsa İstanbul’da hisse senetleri farklı pazarlarda yer alır ve devre kesici eşik değerleri buna göre değişir:

• Yıldız Pazar: %10 düşüşte 5 dakika emir toplama, 2 dakika eşleştirme

• Ana Pazar: %7,5 düşüşte 15 dakika emir toplama, 2 dakika eşleştirme

• Alt Pazar: %5 düşüşte 15 dakika emir toplama, 2 dakika eşleştirme

Ayrıca BIST 100 endeksine bağlı endekse bazlı devre kesici sistemi vardır. Endeks %5 veya %7 düştüğünde tüm endeks kapsamındaki payların işlemleri durdurulur.

Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi (VBTS) Nedir?

VBTS, piyasalarda volatilitenin yani fiyat dalgalanmasının çok yükseldiği dönemlerde, yatırımcıları korumak amacıyla alınan tedbirlerin genel adıdır. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından düzenlenir ve uygulanır. VBTS, küçük yatırımcıların panik nedeniyle zarar görmesini engellemeyi hedefler.

VBTS Çeşitleri Nelerdir?

1. Açığa Satış ve Kredili İşlem Yasağı
   Belirli hisselerde açığa satış ve kredili işlemler geçici olarak yasaklanır. Açığa satış, yatırımcının elinde olmayan hisseyi satmasıdır ve fiyat dalgalanmalarını artırabilir.

2. Brüt Takas Uygulaması
   SPK’nın hisse bazlı risk azaltma tedbiridir. Olağandışı fiyat hareketlerinde hisse alım-satımlarının kısıtlanması ve takas işlemlerinin brüt olarak yapılması anlamına gelir. Böylece piyasa riski azaltılır.

3. Emir Verme Yasağı
   Belirli hisse senetlerinde yeni emir verme Borsada devre kesici nedir? VBTS çeşitleri nelerdir? işlemleri kısıtlanabilir. Bu sayede volatilitenin düşürülmesi amaçlanır.

4. Tek Fiyat Yöntemiyle İşlem Görme
   Devre kesici sonrası işlemler tek fiyat yöntemiyle yapılabilir. Bu yöntem, işlemlerin belli bir fiyattan toplanmasını ve eşleştirilmesini sağlar, ani fiyat dalgalanmalarını azaltır.

5. Emir Verme Kanallarının Kısıtlanması
   İşlem platformlarında belirli kanalların veya işlem türlerinin kısıtlanması ile spekülatif hareketlerin önüne geçilir.

Borsada devre kesici ve VBTS uygulamaları, piyasalardaki aşırı dalgalanmaların önlenmesi ve yatırımcıların korunması için kritik öneme sahiptir. Devre kesici, ani ve büyük fiyat hareketlerinde işlemleri geçici durdurarak piyasa istikrarını sağlar. VBTS ise daha geniş bir çerçevede, volatilitenin yükseldiği dönemlerde çeşitli kısıtlamalar ve tedbirler uygulayarak piyasayı ve yatırımcıları korur.